कूटनीतिक खेलमा नेपाल: अमेरिकी नेतृत्व परिवर्तनले खोलेका सम्भावना र जोखिमहरू

अमेरिकाको राष्ट्रपतीय चुनाव, साधारणतया, संसारका लागि एक लोकतान्त्रिक अभ्यासको उत्कृष्ट नमूना हो। तर, यो केवल एक चुनाव होइन, बरु यसले विश्व शक्ति सन्तुलनको नयाँ ध्रुव तय गर्ने एउटा प्रक्रियाको रूप लिन्छ। नेपाल जस्तो सानो, तर रणनीतिक दृष्टिले संवेदनशील राष्ट्रका लागि, अमेरिकी राष्ट्रपतीय चुनावले गहिरो असर पार्न सक्छ—त्यो असर प्रत्यक्ष आर्थिक सहायता भन्दा पर जान्छ र विश्वव्यापी राजनीति तथा भू-राजनीतिक समीकरणहरूसम्म फैलिन्छ। अमेरिकी राष्ट्रपतीय चुनावले नेपालको भविष्यमा  विशेषगरी भू-राजनीतिक दृष्टिकोणबाटपार्न सक्ने  प्रभावहरु :

 १. भू-राजनीतिक सन्तुलन र कूटनीतिक चालबाजी:

नेपाल, दुई विशाल राष्ट्रहरू—चीन र भारत—को बीचमा स्थित छ। यो अवस्थिति नेपाललाई भू-राजनीतिक रूपमा अत्यन्तै संवेदनशील बनाउँछ। अमेरिकाको नयाँ नेतृत्वको भू-राजनीतिक दृष्टिकोणले नेपाललाई कस्तो भूमिका खेल्न प्रेरित गर्नेछ भन्ने कुरामा गहिरो चासो रहन्छ। 

अमेरिकाले एशिया-प्रशान्त क्षेत्रमा आफ्नो उपस्थिति सुदृढ गर्न चाहन्छ भने, नेपाल जस्तो राष्ट्रलाई आफ्नो रणनीतिक साझेदार बनाउने प्रयासमा अमेरिकी कूटनीतिक दबाब अझै बढ्न सक्छ। नेपालले ‘इन्डो-प्यासिफिक स्ट्रेटेजी’ (IPS) मा सहभागिता देखाउने कि दूरी कायम गर्ने भन्ने निर्णय कूटनीतिक रूपमा चुनौतीपूर्ण हुनेछ। 

यदि अमेरिकाको नयाँ प्रशासनले चीनलाई आर्थिक र रणनीतिक रूपमा रोक्न नेपाललाई रणनीतिक मोर्चामा अगाडि राख्न खोज्यो भने, यसले नेपालको सार्वभौमिकता र तटस्थता चुनौतीमा पर्न सक्छ। नेपालले अमेरिकी कूटनीतिक चालबाजीमा फस्न नपर्ने र आफ्नो स्वतन्त्रता कायम राख्नका लागि धेरै सावधानी अपनाउनुपर्नेछ।

२. कूटनीतिक खेल र छायाँ कूटनीति:

नेपालले आफ्नो परराष्ट्र नीतिमा सन्तुलनको रणनीति अपनाउँदै आएको छ, जसलाई 'बेलान्सिङ एक्ट' भन्न सकिन्छ। तर, अमेरिकी राष्ट्रपतीय चुनावले यो रणनीतिलाई झन् जटिल बनाउँछ। अमेरिकाले नेपाललाई आफ्नो प्रभाव क्षेत्रमा तान्न खोज्न सक्छ, जसका लागि आर्थिक सहायता र विकास परियोजनाहरूलाई हातको खेलो बनाउन सकिन्छ। 

नेपालमा अमेरिका समर्थित संस्थाहरू, जस्तै युएसएआईडी र एमसीसी, आर्थिक सहायताका नाममा नेपाललाई आफ्नो रणनीतिक लक्षप्रति आकर्षित गर्नेतर्फ लागेको देख्न सकिन्छ। यस्ता परियोजनाहरूलाई केवल आर्थिक सहायताको रूपमा हेर्नु गलत हुन्छ, किनकि ती नेपाललाई भू-राजनीतिक खेलमा तान्नका लागि प्रयोग गरिएका रणनीतिक उपकरणहरू हुन सक्छन्। 

यसबाहेक, नयाँ अमेरिकी प्रशासनले कूटनीतिक छायाँ खेलमा नेपाललाई आफ्नो पक्षमा तान्न विभिन्न 'ट्रयाप डिप्लोमेसी' अपनाउन सक्छ। यस्तो अवस्थामा, नेपालले आफ्नो परराष्ट्र नीतिलाई अत्यधिक सावधानीपूर्वक सञ्चालन गर्नु आवश्यक छ, ताकि कुनै पनि बाह्य शक्ति नेपाललाई आफ्ना हितका लागि प्रयोग गर्न नसकोस्।

३. भविष्यको मञ्चमा अमेरिकी उपस्थितिको दीर्घकालीन प्रभाव:

अमेरिका विश्वभरका रणनीतिक मञ्चहरूमा आफ्नो उपस्थितिलाई कायम राख्न र सुदृढ बनाउन प्रतिबद्ध देखिन्छ। यस परिप्रेक्ष्यमा, नेपालले अमेरिकी रणनीतिको दीर्घकालीन असरलाई गम्भीरतापूर्वक विचार गर्नु पर्दछ। 

नेपालमा अमेरिकी सुरक्षा नीति र सैन्य उपस्थितिको सम्भावना बढ्न सक्छ। यदि नयाँ राष्ट्रपति चीनको विस्तारवादी नीतिलाई रोक्न चाहन्छ भने, नेपाल जस्तो रणनीतिक स्थानमा रहेको देशलाई आफ्नो सुरक्षा रणनीतिको हिस्सा बनाउने प्रयास हुनसक्छ। यस्तो अवस्थामा, नेपालले अमेरिका र चीनबीचको तनावमा सन्तुलन कायम राख्न असहज परिस्थिति सामना गर्नुपर्नेछ।

४. अन्तर्राष्ट्रिय मंचमा नेपालको स्थिति:

नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा आफ्नो स्थिति बलियो बनाउन अमेरिकासँगको सम्बन्धलाई प्रयोग गर्न सक्छ, तर यो सम्बन्धले नेपाललाई कुन दिशामा लैजान्छ भन्ने कुरा महत्त्वपूर्ण हुन्छ। अमेरिकी नेतृत्वको समर्थनले नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा केही लाभ दिलाउन सक्छ, तर यसका लागि नेपालले कुनै न कुनै रूपले अमेरिकी रणनीतिक उद्देश्यमाथि समर्थन देखाउनु पर्ने हुनसक्छ। 

अमेरिकी राष्ट्रपतीय चुनावको परिणामले, नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय मंचमा कुन स्थानमा उभ्याउँछ भन्ने कुरा गहिरो विश्लेषणको विषय हुनेछ। नेपालले आफ्नो स्वतन्त्रता र तटस्थतालाई कायम राख्दै, अमेरिकी रणनीतिक साझेदारीबाट के लाभ उठाउन सक्छ भन्ने विषयमा गहिरो विचार आवश्यक छ।

अन्तत : अमेरिकाको राष्ट्रपतीय चुनाव नेपालका लागि केवल एक साधारण लोकतान्त्रिक अभ्यासको रूपमा सीमित छैन। यो विश्व शक्ति सन्तुलनमा नेपाललाई कस्तो भूमिका निर्वाह गर्नुपर्नेछ भन्ने कुरामा महत्वपूर्ण संकेत हो। नेपालले आफ्नो कूटनीतिक चालहरूमा सावधानी अपनाउँदै, अमेरिकाको नयाँ नेतृत्वसँगको सम्बन्धलाई सन्तुलित ढंगले व्यवस्थापन गर्नुपर्नेछ। 

नेपालको स्वतन्त्रता, तटस्थता, र सार्वभौमिकतालाई सुरक्षित राख्न, अमेरिकाको रणनीतिक दबाबबाट बच्न, र आफ्नो राष्ट्रिय हितलाई सर्वोपरि राख्न कूटनीतिक रूपमा गम्भीरता अपनाउनुपर्ने समय आएको छ। अमेरिकी राष्ट्रपतीय चुनावले नेपालको भविष्यमा नयाँ सम्भावनाहरूको ढोका खोल्न सक्छ, तर यसले चुनौतीहरूको सामना गर्ने तयारी पनि गरिसकेको हुनुपर्छ।